4. Ra lệnh thay vì cấm đoán

Chương 4: Prefer Instructions over Constraints – Ra Lệnh Thay Vì Cấm Đoán

Mở đầu: Khi “đừng làm thế” không giúp được gì

Bạn từng nghe ai đó nói “Đừng nghĩ về con voi màu hồng” chưa? Và điều đầu tiên bạn nghĩ đến là… một con voi màu hồng. 🐘

AI cũng vậy. Khi bạn nói “Đừng làm…”, nó vẫn phải nghĩ về điều đó để tránh, và đôi khi lại… làm y như vậy. Ngược lại, nếu bạn nói “Hãy làm…”, AI sẽ tập trung vào hướng dẫn cụ thể và tạo kết quả đúng như bạn mong muốn.

Đó chính là tinh thần của nguyên tắc “Prefer Instructions over Constraints” – ra lệnh thay vì cấm đoán.

Giải thích ý tưởng chính

Khi bạn viết prompt, có hai cách để định hướng cho AI:

Dạng cấm đoán (Constraint):
“Đừng viết dài quá.”
“Không được dùng ngôn ngữ tiêu cực.”
“Đừng thêm chi tiết thừa.”
Dạng hướng dẫn (Instruction):
“Giữ câu trả lời ngắn gọn, trong khoảng 3 câu.”
“Sử dụng ngôn ngữ tích cực, thân thiện.”
“Chỉ tập trung vào các chi tiết quan trọng.”

Cả hai đều nhắm tới cùng một mục tiêu, nhưng cách thứ hai hiệu quả hơn nhiều. Bởi AI (đặc biệt là các mô hình như ChatGPT) được huấn luyện theo hướng phản hồi tích cực — nghĩa là khi bạn “ra lệnh rõ ràng”, nó sẽ làm theo thay vì tránh né.

Vì sao nguyên tắc này quan trọng

1. AI hiểu hướng đi rõ hơn: Khi bạn nói “Hãy làm X”, AI biết cần đi đâu. Khi bạn nói “Đừng làm Y”, AI phải đoán xem điều ngược lại của Y là gì.
2. Giúp phản hồi tích cực hơn: Các mô hình ngôn ngữ thường ưu tiên phản ứng theo hành động, không phải né tránh. “Hãy mô tả cảnh biển bình minh” dễ hiểu hơn “Đừng mô tả cảnh hoàng hôn”.
3. Giảm hiểu lầm và sai lệch: Cấm đoán đôi khi khiến AI “quá thận trọng” hoặc “tự kiểm duyệt quá mức”, khiến kết quả trở nên thiếu tự nhiên.

Khi nào nên – và không cần – áp dụng

✅ Nên dùng khi:

Bạn muốn định hướng phong cách hoặc nội dung rõ ràng (giọng văn, độ dài, chủ đề…).
Bạn đang làm việc với những mô hình “hiền lành” như ChatGPT, vốn ưa chỉ dẫn tích cực.
Bạn cần độ chính xác và ổn định cao trong phản hồi.

❌ Không cần thiết khi:

Bạn chỉ muốn kiểm tra giới hạn của AI hoặc thí nghiệm với phản hồi ngược.
Bạn đang xây dựng quy tắc kiểm duyệt (trong đó, việc “cấm” có thể cần thiết).

Ví dụ minh hoạ

Ví dụ 1 – Cấm đoán vs. Ra lệnh

❌ Cấm đoán:

“Đừng viết bài giới thiệu sản phẩm dài dòng.”

AI có thể vẫn viết dài vì không biết “dài dòng” là bao nhiêu.

✅ Ra lệnh:

“Hãy viết bài giới thiệu sản phẩm ngắn gọn, tối đa 3 câu, tập trung vào lợi ích chính.”

→ Kết quả cụ thể, dễ kiểm soát hơn nhiều.

Ví dụ 2 – Cấm đoán dễ gây hiểu sai

❌ Cấm đoán:

“Không được dùng từ tiêu cực.”

AI có thể hiểu quá đà và tránh cả những từ trung lập như “khó khăn”, khiến câu văn mất tự nhiên.

✅ Ra lệnh:

“Hãy viết với giọng điệu tích cực, tập trung vào giải pháp thay vì vấn đề.”

→ Vừa đúng ý, vừa khiến văn bản tự nhiên hơn.

Mẹo nhỏ cuối chương

🌟 Mẹo 1: Nếu bạn định viết “Đừng…”, hãy dừng lại và thử nghĩ xem mình muốn AI làm gì thay vì không làm gì.

🌟 Mẹo 2: Các câu lệnh bắt đầu bằng “Hãy…”, “Viết…”, “Tạo…”, “Giữ…” thường giúp AI hiểu rõ hơn nhiều so với những câu kiểu “Không được…”.

🌟 Mẹo 3: Trong prompt phức tạp, hãy kết hợp cả hai – ưu tiên hướng dẫn chính là “hãy làm”, còn “đừng” chỉ dùng để nhấn mạnh giới hạn thật sự quan trọng.

Ví dụ:

“Hãy viết mô tả sản phẩm ngắn gọn và hấp dẫn (tối đa 50 từ). Đừng đề cập đến giá bán.”

Tóm lại

Thay vì nói AI “đừng làm điều này”, hãy nói rõ “hãy làm điều kia”. Cách nói tích cực giúp AI hiểu nhanh hơn, chính xác hơn và hợp tác hơn.